201 vjet më parë, pikërisht me 16 shtator të vitit 1819, lindi një nga emrat më të rëndësishëm të letërsisë arbëreshe, Fraqisk Anton Santori. Ishte nga Picilia (Santa Caterina Albanese) në krahinën e Kozencës. Studioi teologji dhe pjesën më të madhe të jetës e kaloi në Manastir, prej nga u largua vitet e fundit.
Që herët nisi të mbledhë këngë popullore arbëreshe e të krijojë edhe vetë, lëvroi gjini e lloje të ndryshme, lirikën, poemën, novelën në vargje, romanin, dramën, tragjedinë, satirën e fabulën. Shkroi shumë, po arriti të botojë pak. Ndër botimet e tij janë përmbledhja me lirika (“Canzoniere albanese” (“Këngëtorja arbëreshe”), 1846, poemat “Valle e haresë së madhe” (1848) dhe “Il prigioniere politico”, (“I burgosuri politik”),1850. Më 1859 botoi romanin “Bija e mallkuar”. Është autor edhe i disa krijimeve satirike. La të pabotuar dy romane të vëllimshme me sfond historik dhe problematikë sociale: “Sofia Kominiate” dhe “Ushtari shqiptar” (i pari në dy variante, arbërisht dhe italisht, i dyti italisht).
Përshtati me mjaft zotësi 112 fabula nga Ezopi dhe poetë të tjerë. La pa botuar një përmbledhje këngësh popullore. Në krijimtarinë e tij trajtoi kryesisht problematikën sociale. Gjinia që lëvroi më shumë është dramaturgjia. Njihet gjerësisht si autori i së parës dramë (“Emira”) në letërsinë shqipe, i tragjedisë së pabotuar “Neomenia” dhe i disa melodramave.
Burimi origjinal: https://www.kultplus.com/opinione/santori-shkrimtari-dhe-satiristi-arberesh/
